Historia do Sahara Occidental

foto

O territorio do Sahara Occidental atópase situado no extremo atlántico do continente africano e forma parte do Gran Deserto do Sahara. A súa superficie total é de 266.000 km². A presenza de poboación no territorio saharauí remóntase á prehistoria, pero a etapa da colonización española sobre o territorio do actual Sahara Occidental deuse a partir de 1884/85, tempo en que tivo lugar a conferencia de Berlín e a repartición do continente africano entre as potencias europeas. En 1886,iniciáronse negociacións entre Francia e España para delimitar as respectivas posesións no Sahara Occidental e no Golfo de Guinea. Como resultado desas negociacións xurdiu o Convenio asinado en París o 27 de xuño de 1900, no que se fixaron as fronteiras coloniais de ambos os países nesa rexión

Etapa de colonización

España asumiu unha actitude ambivalente fronte a un proceso de descolonización imparable no contexto africano e no mundo que se iniciaba a finais dos anos ’50. España emitiu a Lei 8/1961 do 19 de abril de 1961, sobre organización e réxime xurídico da Provincia do Sahara, mentres se comprometía ante as Nacións Unidas de cumprir co Art. 73.e da Carta de Nacións Unidas. A Asemblea Xeral había aprobado as Resolucións 1514 (XV) do 14 de decembro de 1960 e a 1541 (XV) do 15 de decembro dese mesmo ano nas que sentaba as bases do proceso descolonizador.

En resposta aos intentos de Marrocos por tratar as situacións de Ifni 47 e o Sahara Occidental de maneira similar, a Asemblea Xeral a través da Resolución 2229 (XXI) de 1966, outorgou diferente réxime xurídico a ambos os territorios. Para Ifni acordou a retrocesión a Marrocos; no caso do Sahara Occidental, no punto cuarto da Resolución, recomendou á potencia administradora que se determinasen as aspiracións da poboación do Sahara Occidental, en consulta con Marrocos e Mauritania e con calquera outra parte interesada; ademais de levar a cabo un referendo baixo os auspicios das Nacións Unidas, con miras ao exercicio do dereito de autodeterminación do pobo saharauí.

En 1968 realizouse o referendo en Guinea, que accedeu á independencia o 12 de outubro do mesmo ano e en 1969 produciuse a cesión do territorio de Ifni a Marrocos a través dun tratado asinado en Fes o 4 de xaneiro de 1969, o que supuxo a estabilización das fronteiras entre Marrocos e o Sahara.

As relacións entre España e Marrocos chegaron a unha tensión extrema debido aos incidentes pesqueiros de 1973 mentres a Yemaa instou o Estado español a iniciar sen demora o proceso de descolonización, petición que foi contestada polo ditador Franco nas Nacións Unidas, o 21 de setembro, aceptando a autodeterminación do territorio nun futuro se se producía unha nova petición da Yemaa.

Paralelamente, no territorio saharauí nacía ese mesmo ano, 1973, a Fronte Popular de Liberación de Saguia o Hamra e Río de Ouro (Fronte POLISARIO), que comezou as súas actividades guerrilleiras atacando un posto español próximo á fronteira con Marrocos, para ilas intensificando progresivamente.

Por iniciativa do Goberno español creouse o PUNS (Partido de Unidade Saharauí) para contrarrestar o apoio popular á fronte POLISARIO, a cuxo mando foi colocado un saharauí afín á administración española, Jalihema Rachid. Este partido esperábase que gañase as eleccións para seguir o camiño por etapas cara á autodeterminación.

O 20 de agosto de 1974, España tomou a decisión de realizar un referendo no primeiros seis meses de 1975, baixo os auspicios das Nacións Unidas, tal e como se determinou na Resolución 2229 (XXI). Por mor diso, realizouse un censo da poboación saharauí. Fronte a iso o reino de Marrocos tomou algunhas iniciativas para para evitar a realización do devandito referendo. En setembro de 1974, o rei Hassan II anunciou que acudiría ao Tribunal Internacional de Xustiza (TIJ) na súa xurisdición consultiva. Isto levou a atrasar o referendo mentres o Estado marroquí buscaba un pronunciamiento do TIJ, sobre o status xurídico dos territorios do Sahara Occidental antes da colonización reivindicando que serían parte do imperio almorávide.

A través da Resolución 3292 (XXIX) do 13 de setembro de 1974, a Asemblea Xeral, asumiu a solicitude marroquí de acudir á Corte Internacional de Xustiza en busca da resposta aos seguintes interrogantes: Era o Sahara Occidental no momento da súa colonización por España un territorio sen dono (terranullius ), e se a resposta fose negativa, que vínculos xurídicos existían entre ambos os territorios e Marrocos; así mesmo, demandou o adiamento do referendo e o envío dunha misión de observación ao territorio. A través da mencionada resolución, a Asemblea Xeral de Nacións Unidas decidiu enviar na primavera dese ano unha Misión Visitadora ao territorio para determinar a situación do territorio e o sentimento da poboación local. Esa visita da misión de Nacións Unidas ao territorio saharauí atrasouse ata o 12 de maio de 1975. Os saharauís saíron ás rúas manifestando o apoio á fronte POLISARIO.

O ditame do TIJ deuse a coñecer no 16 de outubro de 1975. Nel recoñeceuse que o Sahara Occidental non era terra de ninguén ( terranullius ) antes da colonización, mencionábase a existencia de lazos de submisión relixiosa establecidos entre algunhas tribos nómades, co sultán de Marrocos pero rexeitou a existencia de vínculos de soberanía. Por tanto, negábase o dereito da soberanía de Marrocos e Mauritania sobre o Sahara Occidental.

Poucos días despois de devandito ditame o 6 de novembro de 1975 as autoridades marroquís levaron a cabo a chamada Marcha Verde e a invasión militar do territorio saharauí. Ante esta situación, o Consello de Seguridade interveu dúas veces consecutivas, mediante a aprobación das Resolucións 377 (1975) e 380 (1975). Nestas solicitaba a Marrocos que puxese fin á invasión do territorio saharauí. Desde ese momento, o Consello de Seguridade veu emitindo numerosas resolucións, sen que ata o momento obtivéronse a saída de Marrocos dese territorio.

A Marcha Verde conseguiu o seu obxectivo primordial de intimidar e presionar ao Goberno español que, en tan só cinco días e no medio da crise que anunciaba o fin da ditadura, o 14 de novembro asinou en Madrid os “Acordos Tripartitos” con Marrocos e Mauritania. Desta forma Hassan II conseguiu ocupar o Sahara Occidental sen ter que enfrontarse ao exército español, e o inicio dun conflito armado entre as forzas marroquís e mauritanas coa Fronte POLISARIO.

Estes acordos negociáronse entre Marrocos, España e Mauritania, deixando fose ao pobo saharauí e tamén a Alxeria. Con todo, estes acordos son nulos por varias razóns. En primeiro lugar porque os Estados involucrados non tiñan a competencia de dispoñer do futuro dun territorio considerado como Territorio Non Autónomo, nin dun pobo ao que por dereito correspondíalle (e séguelle correspondendo) a autodeterminación, condición que fora recoñecida polos tres Estados. E segundo lugar, o carácter de imperatividad do dereito de libre determinación como argumento que se utilizou para constatar a nulidade dos Acordos Tripartitos de Madrid

A partir de novembro de 1975, unha gran parte da poboación saharauí iniciou o seu éxodo a través do deserto, coa esperanza de poder regresar pronto ás súas casas. Ademais de conseguir o control do territorio e de iniciar a súa política de represión o réxime de Hassan II levou a cabo unha persecución dos cidadáns saharauís que fuxían a través do deserto, mediante bombardeos, pillaxe e detencións arbitrarias xunto con desaparicións forzadas.

Nos anos sucesivos, emitíronse un sinnúmero de resolucións por parte da Asemblea Xeral e do Consello de Seguridade, demandando a descolonización do territorio, ao cal se sumou a Organización para a Unidade Africana que ademais recoñeceu a existencia da RASD como Estado á admitir no seu seo en 1984, como membro con plenos dereitos.

Etapa da guerra

O inicio da guerra entre as Forzas armadas marroquís e mauritanas e a Fronte POLISARIO deuse a partir da ocupación de finais de 1975. Nos primeiros dous anos desde a proclamación da RASD en 1976, a Fronte POLISARIO puxo a Mauritania nunha situación extremadamente delicada, especialmente desde o ataque a Nouakchott de 1976, no que morreu o secretario xeral da Fronte POLISARIO, O Ouali. Mauritania pediu axuda a Francia, para intervir militarmente no conflito a través da Operación Lamantín en 1977. Numerosos prisioneiros de guerra déronse nesa época entre ambas as partes. O Acordo de Alxer asinouse o 5 de agosto de 1979, dando pé ao abandono de Mauritania da guerra contra a Fronte POLISARIO. Neste acordo Mauritania que establecía renunciaba a calquera reclamación territorial do Sahara Occidental e retirábase da guerra, así como sinalaba a cesión do territorio controlado por Mauritania á fronte POLISARIO.

Toda unha campaña de bombardeos, pillaxe e detencións de deu na zona ocupada por Marrocos a partir de 1975/76. Unha boa parte da poboación civil saharauí foi desprazada tanto cara ao refuxio cara a Alxeria como o desprazamento interno dos confinados nas cidades saharauís, acabando coa poboación nómade. Centos de persoas foron detidas e desaparecidas nesa época.

Militarmente numerosas batallas de déronse entre o exército de Marrocos e a Fronte POLISARIO. En agosto de 1980, Marrocos iniciou a construción dun muro que terminou dividindo o territorio Saharauí de Norte a Sur. En 1987 o muro de area, reforzouse con pedra, sistemas de control, presenza militar, minado do territorio e baterías de artillería. Devandito muro foi escenario tanto de vítimas de minas como de detencións e desaparicións de persoas que trataban de cruzalo especialmente durante os primeiros anos da década do ’90. O esarrollo do conflito armado limitouse desde entón, a pesar de que en outubro de 1989 as forzas saharauís penetraron máis de 50 quilómetros ao interior do muro para realizar a denominada “batalla de Um Dreiga”, superando a táctica defensiva dos muros.

A evolución do conflito e a presión internacional levaron a establecer negociacións coa Fronte POLISARIO, a través das Nacións Unidas, que desembocaron no alto o lume de 1991.

Etapa do camiño cara á paz

En virtude das Resolucións 1514 (XV) da Asemblea Xeral, 40/50 (1985) e a Resolución AHG/Res. 104 (XIX) da OUA, elaborouse un documento entre os secretariados das Nacións Unidas e da OUA, co obxecto de poñer fin ás hostilidades entre o exército marroquí e a Fronte POLISARIO; así como, efectuar o referendo, requisito fundamental para o exercicio de dereito de libre determinación. Ao devandito documento coñecéuselle co nome de Plan de Arranxo, aprobado polo Consello de Seguridade o 29 de abril de 1991, baixo a Resolución 690.

A aplicación do Alto ao Lume e o mantemento da paz, quedou en mans da Misión das Nacións Unidas para o Referendo do Sahara Occidental (MINURSO). Para a realización do referendo, a organización enfrontouse a un primeiro problema: determinar quen tiña o dereito de voto no referendo e quen sería incluído no censo electoral.

Para a actualización do censo de 1974, creouse a Comisión de Identificación, cuxa responsabilidade foi a inscrición das persoas con dereito a voto no novo censo. Para iso, o Secretario Xeral formulou cinco criterios: 1. Aquelas persoas que estivesen no censo de 1974. 2. Aquelas persoas que habitaban o territorio en 1974, pero que non puideron ser inscritas. 3. Os membros inmediatos deses primeiros grupos inscritos. 4. Os fillos de pais saharauís nacidos no territorio e 5. Os membros de tribos saharauís que pertenzan ao territorio, se é que residiron nel durante un período de seis anos consecutivos ou por un período de intermitente de doce anos con anterioridade ao primeiro de decembro de 1974. As probas propostas para iso foron: documentos oficiais emitidos polo país colonial España-, ou probas orais. Esta última foi obxecto de desacordo entre o goberno marroquí e a Fronte POLISARIO.

Acordos de Houston de 1997. Kofi Annan Secretario Xeral das Nacións Unidas nomeou a un Enviado Especial do Secretario Xeral, que recaeu na persoa de James Baker. Deuse o regreso do persoal civil da MINURSO que abandonara o territorio entre 1995/96, e o restablecemento das tarefas da Comisión de Identificación que comezaron o 3 de decembro de 1997. Os acordos centráronse en tres temas acordados: proceso de identificación de votantes; repatriación de refuxiados baixo a loxística do proceso correspondeulle ao Alto Comisionado de Nacións Unidas para os Refuxiados (ACNUR) e o apoio da MINURSO; e o Acantonamiento das tropas.

Fracaso do Plan de Arranxo. A finais de 1999 tíñase un novo censo electoral. O 17 de xaneiro do 2000 fixéronse públicos os resultados das 198.469 solicitudes presentadas, iso ocasionou o incremento a 86.386 das 73.497 persoas incluídas orixinalmente no censo realizado por España en 1974. Das 147.249 solicitudes provenientes dos oitenta e cinco grupos tribais pertencentes ás fraccións H41, H61 e J51/52, só foron aceptadas 2.135. Ante iso, tal como acordouse, a parte que non estivese de acordo cos resultados podía presentar apelacións, recurso utilizado por Marrocos, que presentou un total de 79.000 apelacións. Ante a existencia dun número considerado de apelacións presentadas, o proceso quedou novamente bloqueado. Marrocos rexeitou continuar co proceso de aplicación do Plan de Arranxo. Ante as declaracións efectuadas polo Secretario Xeral no seu informe do 17 de febreiro de 2000 (S/2000/131), a Fronte POLISARIO falou do retiro das Nacións Unidas, pola súa incapacidade de solucionar o problema.

Plan Baker ó Terceira Vía. A chamada “Terceira vía” tratábase dunha opción de autonomía para o Sahara dentro do Estado de Marrocos. Foi apoiada por foi Estados Unidos, Francia e, por suposto por Marrocos, quen apoiou o primeiro proxecto presentado polo Enviado Espacial, coñecido como Acordo Marco sobre o estatuto do Sahara Occidental (Plan Baker I) que excluía a opinión do pobo saharauí ou o ditame do TIJ de 1975. Foi presentado polo Secretario Xeral no Informe S/2001/613. O acordo rexeitado pola Fronte POLISARIO e por Alxeria. Con esta vía tamén se daba un retroceso á doutrina que se desenvolveu a partir da Carta das Nacións Unidas, as Resolucións 1514 (XV) e 2625 (XXV) da Asemblea Xeral, onde se recoñecía o dereito inalienable dos pobos coloniais e unha obrigación vinculante para a comunidade internacional. O Plan Baker I era inválido de acordo co artigo 53 da Convención de Viena o cal menciona “É nulo todo tratado que, no momento da súa celebración, estea en oposición cunha norma imperativa de Dereito Internacional xeral (…)”. Este documento, foi rexeitado polo mesmo Consello de Seguridade na Resolución 1429 do 30 de xullo de 2002 72, por considerar que tal proposta non garantía unha solución xusta, duradeira e aceptable que prevé o respecto ao dereito de libre determinación do Sahara Occidental, por tanto, pedíuselle ao Secretario Xeral elaborar unha nova proposta.

Como consecuencia do rexeitamento por parte do Consello de Seguridade, de Alxeria e da Fronte POLISARIO do Acordo Marco, o Enviado Especial, elaborou un novo plan en maio de 2003, descrito no informe S/2003/565 do Secretario Xeral. Este Plan foi apoiado polo Consello de Seguridade por medio da Resolución S/RES/1495. A diferenza central entre o Acordo Marco e o Plan Baker II radicaba no seu propósito: “Alcanzar unha solución política ao conflito no Sahara Occidental que prevexa o dereito á libre determinación mediante un referendo que se celebrará de conformidade co establecido na parte II deste plan”. O parágrafo 5 do Plan determínase os criterios para as persoas que podían votar no referendo: a do censo de NNUU do 2000, a dos residentes no territorio ocupado desde 1999 e a de refuxiados (ACNUR). Dos 151.696 residentes que vivían na zona saharauí ocupada por Marrocos, 48.000 eran saharauís e o resto marroquís, todos eles con dereito a votar. O problema atopábase en ter 103.000 marroquís con dereito a voto contra 86. 000 saharauís con dereito a voto. Por outra banda a sentenza do TIJ de 1975 outorgaba o dereito de participar no referendo só ás poboacións orixinarias. A pretensión de determinar o dereito dos residentes para votar, violaba as resolucións do Consello de Seguridade onde se mencionaba a ilicitud da Marcha Verde (Resolucións 377 de outubro de 1975 e Resolución 380 de novembro de 1975).

En resumo, o Plan Baker outorgaba a Marrocos o status de potencia administradora, ao autorizarlle o dereito para asinar e ratificar acordos internacionais; así como, o dereito para protexer a integridade territorial. No canto de recoñecerlle como unha potencia ocupante, como se había vindo manexando no marco das Nacións Unidas. Ademais, non se mencionaba en ningún momento á RASD, a pesar de que foi recoñecida por 60 países e ser membro OUA. Con todo, ante todos os inconvenientes cos que contaba o Plan, a posición da Fronte POLISARIO, ao contrario do esperado, foi de conformidade. Non sen antes, elaborar observacións no anexo do informe do Secretario Xeral (S/2003/565). Nelas deixou ver a necesidade de garantías para o regreso dos refuxiados; así como, a falta de claridade no papel das Nacións Unidas durante o período de transición, no tema de arbitraxe dos conflitos de poderes, protección á poboación saharauí e garantías para asegurar o cumprimento dos prazos. Pola súa banda, o goberno marroquí non aceptou o Plan, poñendo unha obxección que fai mención o tema do referendo é “é inaceptable na forma en que estaba previsto e perdeu a súa razón de ser”.

 

 

 

Comparte, ayúdanos a difundir:Share on Facebook
Facebook
Tweet about this on Twitter
Twitter
Share on Google+
Google+
Share on LinkedIn
Linkedin
Share on Tumblr
Tumblr
Print this page
Print
Email this to someone
email

Uso de cookies

Este sitio web utiliza cookies para que usted tenga la mejor experiencia de usuario. Si continúa navegando está dando su consentimiento para la aceptación de las mencionadas cookies y la aceptación de nuestra política de cookies, pinche el enlace para mayor información.

ACEPTAR
Aviso de cookies